زعفران ایران در چنگال واسطه‌ها

به گزارش صبح تجارت به نقل از روستانیوز: الهام صادقی- تولید بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان در ایران این انتظار را رقم می‎زند که کشورمان باید فرمانروای بلامنازع این بازار باشد. این در حالی بوده که اخبار موجود نشان می‌دهند، این گنجینه ملی در حال از دست دادن ارزش و جایگاه خود در بازارهای جهانی است.

به عبارتی سقوط قیمت‌ها تا سلطه واسطه‌های خارجی و قاچاق، زعفران ایران در معرض یک بحران خاموش قرار داده است، تا به آنجا که حتی صحبت از سقوط آزاد زعفران ایران و افول جایگاه کشورمان در بازار جهانی زعفران به میان می‌آید.

سقوط قیمت به زیر ۹۰۰ دلار

بر اساس گزارش اتاق بازرگانی تهران، میانگین قیمت هر کیلوگرم زعفران ایران از حدود ۳۰۰۰ دلار در سال ۱۳۹۰ به کمتر از ۹۰۰ دلار در سال ۱۴۰۲ سقوط کرده است.

این کاهش ۷۰ درصدی در حالی رخ داده که زعفران ایرانی پس از بسته‌بندی و برندسازی توسط واسطه‌های خارجی، در بازارهای اروپا و خلیج‌فارس تا ۴۰۰۰ دلار به ازای هر کیلوگرم به فروش می‌رسد.

این شکاف عظیم قیمتی، سؤالی اساسی را مطرح می‌کند: چرا ایران، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران جهان، از ارزش واقعی محصول خود بی‌بهره مانده است؟

در پاسخ به این پرسش باید عنوان کرد که یکی از عوامل اصلی این سقوط، خام‌فروشی است.

در سال ۱۴۰۲، حدود ۷۷ درصد از صادرات زعفران کشورمان در بسته‌بندی‌های بیش از ۳۰ گرم انجام شده است، بسته‌بندی‌هایی که به‌ طور عمده برای صادرات فله‌ای و بدون ارزش افزوده استفاده می‌شوند.

این در حالی است که در دهه ۱۳۹۰، بخش عمده صادرات در بسته‌های کوچک یک تا ۱۰ گرمی بود که سود بیشتری برای صادرکنندگان ایرانی به همراه داشت.

واسطه‌های خارجی، به‌ویژه در اسپانیا و امارات، زعفران فله ایران را خریداری کرده، آن را در بسته‌بندی‌های کوچک و با برند خود به بازارهای جهانی عرضه می‌کنند و سودهای کلان به جیب می‌زنند.

قاچاق و رقبای نوظهور

قاچاق زعفران یکی دیگر از چالش‌های بزرگ این صنعت است. به گفته فرشید منوچهری، دبیر شورای ملی زعفران، کشورهایی مانند افغانستان زعفران ایرانی را خریداری کرده و با برند خود به بازارهای جهانی عرضه می‌کنند. این روند نه‌تنها به کاهش سهم ایران در بازارهای جهانی منجر شده، بلکه به دلیل نبود نظارت کافی، کیفیت زعفران ایرانی را نیز زیر سؤال برده است. در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵، زعفران هرات افغانستان به‌عنوان بهترین زعفران جهان شناخته شد، در حالی که بخش عمده آن زعفران ایرانی قاچاق‌شده بود.

علاوه بر قاچاق، رقبای جدیدی مانند چین و یونان نیز با سرمایه‌گذاری در تولید و برندسازی، در حال گرفتن سهم بازار ایران هستند. برای مثال، یونان با تولید تنها هشت تن زعفران در سال، به دلیل بسته‌بندی مناسب و بازاریابی قوی، توانسته سهمی قابل‌توجه از بازار اروپا را به خود اختصاص دهد.

ضعف در بسته‌بندی تا سیاست‌های ناکارآمد

عدم وجود کارگاه‌های مدرن بسته‌بندی و ضعف در بازاریابی جهانی، از موانع اصلی توسعه صادرات زعفران کشورمان است. در حالی که کشورهای اروپایی به بسته‌بندی‌های فلزی و سازگار با محیط‌زیست روی آورده‌اند، بسیاری از صادرکنندگان ایرانی همچنان به بسته‌بندی‌های سنتی و فله‌ای وابسته‌اند. این موضوع باعث شده که زعفران ایران به‌صورت خام به کشورهایی مانند اسپانیا صادر شود و پس از بسته‌بندی با برندهای خارجی، با قیمتی چندبرابر به فروش برسد.

نوسانات ارزی و سیاست‌های ناکارآمد صادراتی نیز به این بحران دامن زده است. صادرکنندگان به دلیل الزام به فروش ارز صادراتی به نرخ دولتی، توان رقابت با قاچاقچیان و دلالان را از دست داده‌اند.

به گفته غلامرضا میری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان، به طور معمول قاچاقچیان زعفران را ۲۰ تا ۳۰ درصد زیر قیمت مصوب ایرانعرضه می‌کنند. با توجه به این اظهار نظر می‌توان گفت صادرکنندگان رسمی نمی‌توانند با قاچاقچیانی رقابت کنند که زعفران را ارزان‌تر عرضه می‌کنند.

بازار اروپا، فرصتی که از دست می‌رود

با توجه به اینکه کشورهایی مانند اسپانیا، آلمان، فرانسه و ایتالیا از خریداران اصلی زعفران ایرانی هستند، بازار اروپا را باید یکی از مهم‌ترین مقاصد زعفران صادراتی کشورمان دانشت.

با این حال، به دلیل ضعف در برندسازی و بسته‌بندی، بخش عمده سود این بازار به جیب واسطه‌های اروپایی می‌رود. برای مثال، در آلمان هر گرم زعفران درجه یک ایرانی به طور متوسط بین ۲.۵ تا ۹ یورو به فروش می‌رسد، در حالی که قیمت پایه آن در ایران بسیار پایین‌تر است.

اسپانیا به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده زعفران جهان، با خرید زعفران فله ایرانی و بسته‌بندی آن با استانداردهای اروپایی، سودهای کلانی کسب می‌کند.

این در حالی است که ایران، با وجود تولید ۹۰ درصد زعفران جهان، تنها ۱۱.۵ درصد از ارزش صادرات جهانی این محصول را در سال ۱۳۹۷ (۲۰۱۸) به خود اختصاص داده بود.

این در حالی بوده است که در سال گذشته نیز، ارزش صادرات زعفران کشورمان به ۱۸۴ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار رسیده است و این میزان صادرات در مقایسه با سال قبل از نظر وزنی ۴ درصد و از نظر ارزش ۱۳ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

آیا می‌توان جایگاه ایران در بازارهای جهانی را احیا کرد؟

طبق آنچه که گفته شما در شرایط کنونی بازگرداندن زعفران ایران به جایگاه واقعی‌اش مقوله‌ای بسیار مهم به شمار می‎رود و این پرسش را به ذهن متبادر می‌کند که چگونه می‌توان طلای سرخ را احیا کرد؟

در این خصوص چند راهکار کلیدی ضروری است.

نخستین موضوه با توجه به نکات اشاره شده این بوده که باید توسعه بسته‌بندی و برندسازی در دستور کار قرار گیرد، زیرا سرمایه‌گذاری در کارگاه‌های مدرن بسته‌بندی و ایجاد برندهای معتبر ایرانی می‌تواند ارزش افزوده زعفران را چندین برابر کند.

مبارزه با قاچاق نیز نکته مهم دیگر در این زمینه به شمار می‌رود، به طور حتم تقویت نظارت بر صادرات و همکاری با کشورهای مقصد برای جلوگیری از عرضه زعفران ایرانی با برندهای خارجی، از اولویت‌هاست.

ضمن اینکه حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی و استفاده از تفاهم‌نامه‌های تجاری با کشورهای هدف، مانند نروژ، امارات و اسپانیا، می‌تواند بازارهای جدیدی برای زعفران ایران باز کند.

در کنار این موارد اصلاح سیاست‌های ارزی و ارائه تسهیلات به صادرکنندگان برای رقابت با واسطه‌ها و قاچاقچیان، گامی حیاتی است و در این زمینه باید به بحث نوآوری در تولید هم توجه داشت، اینکه استفاده از فناوری‌های نوین در کشت و فرآوری زعفران، مانند استخراج کروسین برای مصارف دارویی، می‌تواند ارزش افزوده بیشتری ایجاد کند.

طلای سرخ در انتظار رستاخیز

همانطور که می‎دانیم زعفران کشورمان، گنجینه‌ای بی‌نظیر است که به دلیل خام‌فروشی، قاچاق و ضعف در برندسازی، در حال از دست دادن جایگاه خود در بازارهای جهانی است.

با وجود تولید بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان، ایران از سود واقعی این محصول محروم مانده است و واسطه‌های خارجی، به‌ویژه در اسپانیا و امارات، با بسته‌بندی و برندسازی، ارزش افزوده آن را به جیب خود می‌ریزند.

برای احیای جایگاه زعفران ایرانی، نیاز به یک عزم ملی برای سرمایه‌گذاری در بسته‌بندی، برندسازی، بازاریابی جهانی و مبارزه با قاچاق است.

در غیر این صورت، طلای سرخ ایران همچنان در سایه واسطه‌ها و رقبا رنگ خواهد باخت.

براین اساس اکنون یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید به آن توجه داشت این بوده که با تدبیر و خلاقیت، طلای سرخ را از چنگال واسطه‌ها نجات داد و جایگاه کشورمان در بازارهای جهانی این محصول احیا کرد.