سفره ایرانیان بدون لبنیات؛ هشدار درباره تغذیه ملی

به گزارش صبح تجارت: الهام صادقی| در آخرین روزهای تیرماه سال جاری، علی‌احسان ظفری، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های لبنی، هشدار داد که حدود ۷۰ درصد قیمت تمام‌شده لبنیات وابسته به نرخ شیر خام است. بلاتکلیفی در تعیین قیمت کارشناسی‌شده، بازار را به سمت بی‌ثباتی سوق می‌دهد، اما این هشدار جدی گرفته نشد و در کنار عواملی مانند کمبود نهاده‌های دامی، افزایش مستمر و خودسرانه بهای لبنیات رقم خورد.

نوسانات پیاپی قیمت‌ها نه تنها توان خرید خانوارها را کاهش داد، بلکه فروشندگان را با چالش‌های جدی مواجه کرد؛ زیرا خبرهای منتشر شده نشان می‌‎دهد رشد صعودی قیمت‌ها منجر به افت تقاضا و بازگشت محصولات به کارخانه‌ها شده است، بی‌تدبیری‌هایی که زنگ خطر تعطیلی واحدهای تولیدی در این زمینه به صدا درآورده است.

آنچه که افزایش ۷۰ درصدی بهای مواد اولیه لبنیات را  تنها در ۹۰ روز و گران شدن بیش از ۵۰ درصدی قیمت شیر خام، را به همراه داشت و موجب شده تا لبنیات از سفره پنج دهک پایین جامعه  که حدود نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، به تدریج حذف کرده شود. روندی که اگر با حذف احتمالی ارز ترجیحی نهاده‌های دامی با توجه به سیاست‎های جدید دولت همراه شود، موج جدیدی از گرانی‌ها را برای چندمین بار در بازار به همراه خواهد داشت.

سقوط سرانه مصرف و افزایش بی‌وقفه قیمت‌ها

در این خصوص البته امیرحسین اسماعیل‌پور، مدیرعامل یکی از کارخانجات تولید لبنیات در اظهار نظری در میزگرد همشهری گفته است؛ «چراکه همه نهاده‌ها توسط یک شخص وارد می‌شود و این شخص با انحصار در بازار، نهاده‌ها را توزیع نمی‌کند. این انحصار را دولت ایجاد کرده و اکنون به این تصمیم رسیده که دیگر ارز ۲۸۵۰۰ تومانی برای واردات نهاده اختصاص ندهد.»

به این ترتیب تداوم روند گرانی لبنیات را اکنون در شرایطی شاهد هستیم که در سال‌های اخیر نیز افزایش بهای محصولات مذکور را شاهد بوده‌ایم، اما اکنون بالا رفتن پی در پی قیمت‌ها با شتاب بیشتر در بازه زمانی کوتاه، میزان مصرف سرانه شیر و لبنیات روندی نزولی قابل توجهی را در سبد معیشتی تجربه کرده است که با توجه به ضرورت مصرف این مواد خوراکی به طور قطع تبعات قابل توجهی برای جامعه خواهد داشت.

این در حالی بوده که آمارهای رسمی نیز بیانگر این مطلب است که  سرانه مصرف لبنیات در ایران در مدت ۱۵ سال گذشته از حدود ۱۳۰ کیلوگرم به حدود ۵۰ کیلوگرم رسیده است، عدد و رقمی که کاهش قابل توجهی را نشان می‌دهد. علاوه براین برخی موارد دیگر مانند تب برفکی نیز روند تولید را با اختلال مواجه کرده است، اوضاع و احوالی که در کنار سایر موارد اشاره شده می‌تواند دامداران را به مرز ورشکستگی نزدیک و نزدیک‌تر کند.

سیاست‌های ناکارآمد و بحران‌های خارجی

در این میان شاید بتوان گفت مهمترین عامل گرانی‌های مستمر، افزایش قابل توجه هزینه‌های تولید است، به طور نمونه  ۷۰تا۸۰ درصد هزینه شیر خام به نهاده‌های دامی مانند ذرت، جو و کنجاله سویا وابسته است، اما کمبود در سامانه بازارگاه، دامداران را به بازار آزاد با قیمت‌های دو برابری سوق می‌دهد که خود دلیل دیگری برای تداوم شیب صعودی نمودار قیمت‌ها و در مقابل روند نزولی میزان مصرف مواد لبنی در کشور است.

آنچه که در کنار سکوت نهاد‌های نظارتی موجی از گرانی پی‌ در پی و رهاشدگی را در بازار رقم زده است. شرایطی که یادآور سخنان محمد فربد، سخنگوی انجمن صنایع لبنی در روزهای پایانی آبان‌ماه گذشته است که در واکنش به گرانی‌های مستمر این اقلام عنوان کرده بود، «گران می‌کنیم و نیاز به متولی نداریم.» اظهار نظری که واکنش‌هایی را به همراه داشت.

به عنوان نمونه غلامرضا میرزایی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس ضمن انتقاد از این موضوع بیان کرد: «دولتی که تسهیلات ارزان‌قیمت، ارز ترجیحی و انواع حمایت‌ها را ارائه می‌دهد، حق و وظیفه دارد که در قیمت‌گذاری نیز نظارت و دخالت کند.» نظارتی که البته اگر بخواهیم نگاهی واقع بینانه‌ به اوضاع و احوال بازار و قیمت‌ها داشته باشیم، چندان اجرایی نمی‌شود بیشتر می‌توان گفت حداقل شرایط اکنون به گونه‌ای که فربد عنوان کرده در جریان است.

روندی که فاصله‌ای فاحش در میزان سرانه مصرف لبنیات در ایران را به نسبت استاندارد جهانی رقم زده است، زیرا به عنوان مثال با مروری بر آمارهای موجود به این اعداد و ارقام می‎رسیم که متوسط جهانی سرانه مصرف لبنیات در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۱۹ کیلوگرم بوده، که ایران با ۵۰ کیلوگرم، ۹۰ کیلوگرم کمتر از این میانگین قرار داشته است.

البته در کشورهای توسعه ‌یافته حتی میزان سرانه عنوان شده بسیار بیشتر از استاندارد جهانی است. از سوی دیگر سازمان بهداشت جهانی و FAO توصیه می‌کنند مصرف روزانه کلسیم حدود ۱۰۰۰تا۱۳۰۰ میلی‌گرم باشد، اما متوسط جهانی ۶۲۹ میلی‌گرم است؛ در ایران، این رقم به دلیل کاهش مصرف، باز هم بسیار پایین‌تر است، آنچه که امنیت غذایی را تهدید می‌کند.

هشدار درباره سوءتغذیه تا بحران اقتصادی

به هر صورت باید به یاد داشت که کاهش مصرف لبنیات منجر به پوکی استخوان، کوتاهی قد کودکان، مشکلات دندان و لثه، کم‌خونی، بی‌اشتهایی و تحلیل عضلات می‌شود. شرایطی که در آینده نزدیک سلامت ایرانیان را تهدید می‎کند.

از نظر برخی کارشناسان در دهک‌های پایین، امنیت غذایی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد، همانطور که اشاره شد ناتوانی مالی خانوارها و کاهش تقاضا می‌تواند موجب تعطیلی کارخانه‌ها و بیکاری کارگران آنها شود که خود به بحران فقر در جامعه دامن خواهد زد.

به عبارتی سفره ایرانیان بدون لبنیات؛ نه تنها سلامت عمومی را تهدید می‌کند، بلکه اقتصاد دامداری و صنایع لبنی را به رکود می‌کشاند و میلیون‌ها خانوار را به زیر خط فقر می‌برد.

زنجیره‌ای پیوسته از عوامل که گوشزد می‌کند، متولیان امر باید از نظاره‌گر بودن شرایط دست بردارند و با چاره اندیشی مانه از بحرانی شدن این شرایط شوند، در این خصوص تقویت نظارت بر بازار، ارائه تسهیلات به تولید کنندگان برای کاهش قیمت‎ها در کنار تشکیل جلسات فوری برای راهکارهای کوتاه‌مدت مانند کنترل بازارگاه و حمایت از دامداران می‌تواند مؤثر باشد.

نباید از یاد برد مواردی مانند کاهش میزان مصرف لبنیات به دلیل ناتوانی مالی خانواده‎ها و گرانی‌های مستمر نه تنها یک مسئله اقتصادی، بلکه تهدیدی برای سلامت نسل آینده است.

سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان اقتصادی باید تدبیری بیاندیشند تا لبنیات دوباره به سفره ایرانیان بازگردد، پیش از آن‌که پیامدهای جبران‌ناپذیر آن جامعه را فراگیرد.