چگونه هند و ترکیه از غیبت فرش ایرانی در بازار جهانی سود می‌برند؟

به گزارش صبح تجارت از نشست خبری اتاق بازرگانی ایران، صنعت فرش دستباف کشور که روزگاری با صادرات ۴۲۶ میلیون دلاری در سال ۱۳۹۶ نماد هنر و اقتصاد ایران بود، اکنون با رکود بی‌سابقه‌ای مواجه شده و صادرات آن به حدود ۴۰ میلیون دلار کاهش یافته است.

مهم‌ترین عامل رکود: تعهد ارزی و تحریم‌ها

مرتضی میری، رئیس کمیسیون فرش اتاق ایران، تعهد ارزی را یکی از مهم‌ترین موانع صادرات فرش دانست. این قانون که در سال ۱۳۹۷ به صورت موقت تصویب و سپس دائمی شد، صادرکنندگان را موظف می‌کند معادل ارزش کالای صادراتی، ارز به کشور بازگردانند. این قانون برای فرش که یک کالای هنری و با فرآیند فروش طولانی‌مدت است، مشکلات عدیده‌ای ایجاد کرد؛ چرا که صادرکننده مجبور است ارز را در حالی بازگرداند که هنوز فرش را در بازارهای جهانی به فروش نرسانده است.

خبر خوب آنکه پس از ماه‌ها پیگیری بخش خصوصی، تعهد ارزی برای فرش و صنایع دستی به میزان ارزش مواد اولیه کاهش یافت. این اقدام می‌تواند نقطه عطفی برای خروج از رکود باشد.

تحریم‌ها؛ مانع دستیابی به ۴۴٪ بازار جهانی

میـری به تاثیر مستقیم تحریم‌ها به‌ویژه تحریم‌های آمریکا اشاره کرد و گفت: «۴۴ درصد بازار جهانی فرش دستباف در اختیار ایالات متحده است و به دلیل تحریم‌های مستقیم، سهم ایران از این بازار صفر است.» وی افزود: «اثرات ثانویه تحریم‌ها نیز دسترسی به ۵۶ درصد باقی‌مانده بازار جهانی را دشوار کرده است.» وی تاکید کرد در صورت رفع تحریم‌ها، ایران می‌تواند حداقل به سطح صادرات ۴۰۰ میلیون دلاری سال ۱۳۹۶ بازگردد.

فرار مغزها و نیروی کار؛ زنگ خطر برای صنعت فرش

یکی از چالش‌های جدی داخلی، مهاجرت نیروهای کلیدی این صنعت است. میری با ابراز نگرانی گفت: «متأسفانه ما در دو حلقه از زنجیره ارزش صنعت فرش دستباف با مهاجرت مواجه شده‌ایم؛ یکی طراحان که عمدتاً به ترکیه رفته‌اند و دیگری مرمت‌کاران که به ترکیه و پاکستان مهاجرت کرده‌اند.» این در حالی است که دانشگاه‌های کشور به تربیت طراحان فرش ادامه می‌دهند اما برنامه‌ای برای حفظ و به‌کارگیری آنان وجود ندارد.

آمار غیرواقعی تولید و بیمه نشدن قالیبافان

رئیس کمیسیون فرش اتاق ایران در مورد آمار تولید گفت: «آمار دقیقی در حوزه تولید فرش وجود ندارد و آمارهای اعلامی مبتنی بر تخمین است.» وی همچنین به مشکل بیمه قالیبافان اشاره کرد و گفت: «قانون بیمه قالیبافان از سال ۱۳۸۸ تصویب شده، اما به‌دلیل بدهی‌های دولت، تعداد بیمه‌شدگان از ۶۰۰ هزار نفر به حدود ۲۰۰ هزار نفر کاهش یافته است.»

لزوم تغییر نگرش: فرش، یک هویت ملی است

در ادامه، محمد لاهوتی، رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران، با تأکید بر اینکه «فرش ایرانی فقط یک کالا نیست، بلکه شناسه ایران است»، کاهش صادرات از بیش از دو میلیارد دلار در دهه ۷۰ به کمتر از ۴۱۲ میلیون دلار را یک فاجعه ملی خواند.

وی تغییر ذائقه بازار جهانی و نیاز به بازنگری در فرم صادرات را ضروری دانست و گفت: «امروزه ذائقه بازار به سمت کالاهای هنری و لاکچری حرکت کرده و ایران باید خود را با این تغییر هماهنگ کند. رقبایی مانند هند به دلیل ناتوانی در تولید چنین کالاهایی، نمی‌توانند با

کمیسیون فرش اتاق ایران

 رقابت کیفی داشته باشند.»

جمع‌بندی: رفع یک مانع، کافی نیست

اگرچه کاهش تعهد ارزی گام مثبتی است، اما به تنهایی برای نجات صنعت فرش کافی نیست. این صنعت برای بازگشت به دوران اوج خود نیازمند:

• رفع تحریم‌ها برای دسترسی به بازار اصلی (آمریکا)

• تصمیم‌سازی‌های هوشمندانه و حمایت‌گرایانه دولت

• جلوگیری از فرار مغزها و نیروی کار متخصص

• بازنگری در طراحی و تنوع بخشی به نقشه‌ها برای تطبیق با سلیقه جهانی

• حل مشکل بیمه و معیشت قالیبافان

تا زمانی که فرش به عنوان یک هویت ملی دیده نشود، نمی‌توان از ظرفیت بالای آن در ارزآوری و اشتغال‌زایی استفاده کرد.